Italian
En clar: endreches ont se parla una varietat italica
L'Italian (en italian: italiano) es una lenga romanica qu'es parlada per aperaquí 63 milions de personas, essencialament dins l'estat italian. En Suïssa, l'italian es una de las quatre lengas oficialas del país. Es tanben lenga oficiala de San Marino e del Vatican. Aqueste italian estandard, adoptat per l'estat italian aprèp l'unificacion d'Itàlia, se fondamenta sul dialècte toscan.
L'estandard actual de l'italian es estat modelat pro recentament. Las primièras atestacions de l'italian son de formulae legalas de la region de Benevento que datan d'entre 960 e 963. La lenga italiana se formalizèt a la debuta del sègle XIV gràcias a las òbras de Dante Alighieri, que barregèt son parlar toscan amb lo sicilian, dins sos poèmas epics (la Commedia), que venguèt mai tard la Divina Commedia. La varietat escricha de Dante dapasset venguèt l'"estandard canonic" que totes podián comprendre. Tre aquel moment, lo dialècte de Toscana venguèt la basa de çò que mai tard vendriá la lenga oficiala de la peninsula italiana.
La poténcia e lo desvolopament economics e culturals de Toscana a la fin de l'edat mejana, donèt a son dialècte de pes. Floréncia aguèt un ròtle important pendent los periòdes de l'Umanisme e de la Renaissença (Rinascimento) e aital son parlar o almens una version refinada d'aqueste, venguèt un estandard dins las arts.
Mai recentament es lo primièr roman modèrn de la literatura italiana, I Promessi Sposi (The Betrothed), d'Alessandro Manzoni que definiguèt l'estandard mai prigondament en "rinsing" lo parlar milanés de l'autor 'dins las aigas d'Arno" (lo flum de Floréncia), coma o ditz dins l'edicion de 1840.
L'unificacion politica precipitèt una omogeneizacion lingüistica; pasmens l'italian recebèt gràcias a las varietats regionalas de mots divèrses en s'enriquir aital abans d'arribar a l'italian actual ("ciao" per exemple es venecian e "panettone" es milanés).
Influéncia de l'italian sus las autras lengas
[modificar]Pendent lo periòde de la Renaissença, l'italian venguèt una lenga plan influenciala dins Euròpa tota. Aital fòrça mots del vocabulari de la pintura venon de l'italian (per exemple aquarèla (< acqua "aiga"), fresca (< affresco), goacha (< guazzo) mas tanben dins lo domeni de la musica (piano... ) Mai recentament es dins lo domeni culinari que las influéncias italianas se son fachas sentir amb de mots coma las lasanhas (< lasagne), la pizza, los espaguetis (< spaghetti)...
Las vocalas an la meteissa valor qu'en occitan franc de la -u- que sona coma en catalan, en espanhòl o en portugués. L'italian emplega coma lo francés -gn- (equivalent de -nh-) e generaliza aqueste biais de marcar la palatalizacion amb l. Aital -gl- es l'equivalent de -lh-. La h i es emplegada sonque dins los digrafs -ch- e -gh- (a la meteissa foncion qu'en occitan -u- dins qu- e gu-) e tanben dins la conjugason del vèrb avere pr'amor de poder discriminar dels autres mots pròches: ho, hai, ha e hanno. La diferéncia gròssa amb l'occitan es la prononciacion de ce, ci [ʧ] (equivalenta a ch-). La prononciacion de -s- varia segon la region, lo nòrd tend a prononciar [z] mentre que lo sud fa puslèu [s].
Los accents son notats sonque en posicion finala e son totes grèus: più.
Pels que voldrián pas aprendre l'italian d'un biais prigond, botam çai-jos qualques frasas basicas e expression que vos podràn ajudar a comunicar o almens a vos far comprendre.
- Ciao! ['ʧaw], Salve! ['salve]: Adieu! (arribada)
- Buon giorno! [bwɔn 'ʤorno]: Bonjorn!
- Buona sera! [bwɔna 'sera]: Bon vèspre!
- Buona notte! [bwɔna 'nɔtte]: Bona nuèch!
- Addio! [ad'dio]: Adieu! (despartida)
- Arrivederci! [arrive'derʧi]: Al reveire!
- Grazie! ['gratsie]: Mercés!
- Mi chiamo [mi 'kjamo]: me soni.