Esperanto
L'esperanto (nom derivat d'"espèr") es la lenga artificiala mai emplegada dins lo mond. Foguèt inventada pel Dr. Ludovic Lazarus Zamenhof, un oftalmològ de Bialystok (actualament en Polonha) a la fin del sègle XIX. La tòca del Dr Zamenhof èra de crear una lenga universala aisida e flexibla per tal d'arribar a la patz e a la compreneson de totes los èssers umans de quin país que siá. Dempuèi mai d'un sègle la comunitat emplegaira d'esperanto, los esperantistas, an representat entre 100.000 e 2 milions de locutors.
Aprèp aperaquí unas dètz annadas de desvolopament, que Zamenhof passèt a revirar literatura dins aquela lenga coma tanben a escriure de pròsa e de poesia originalas, la primièra gramatica en esperanto foguèt publicada a Varsàvia (Polonha) en julhet de 1887.
L'elaboracion de l'esperanto
[modificar]Las basas essencialas de l'esperanto foguèron segur las lengas que Zamenhof coneissiá e qu'èran demest las mai importantas de son temps: lo francés, l'anglés e lo latin. Lo ròtle del francés, lenga alara plan presada en Russia, es estat essencial dins lo desvolopament de l'esperanto coma se pòt veire per exemple dins los noms dels jorns de la setmana.
La fonologia de l'esperanto es pro simpla. Lo vocalisme per exemple compren sonque cinc vocalas coma en espanhòl (a, e, i, o, u). Se toleran pasmens de variacions leugièras, degudas segur a l'influéncia de la lenga d'origina dels locutors.
L'escritura de l'esperanto es de bon legir pels utilizaires de lengas latinas coma l'occitan. Se fa servir un alfabet latin amb qualques pichonas divergéncias que vaquí çai-jos:
| Letras | c | ĉ | ĝ | ĥ | ĵ | ŝ | ŭ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prononciacion | [ts] | [tʃ] | [dʒ] | [x] | [ʒ] | [ʃ] | [w] (coma dins aŭ, eŭ) |